Διαγενεακή Αλληλεγγύη

Η δημογραφική γήρανση επηρεάζει έντονα τις διαγενεακές σχέσεις και τον τρόπο κατά τον οποίο λειτουργούν οι κοινωνίες. Οι πολιτικές συζητήσεις συχνά επικεντρώνονται στις αρνητικές προκλήσεις της γήρανσης του πληθυσμού, όπως η αύξηση των συνταξιοδοτικών δαπανών και των δαπανών υγείας ή την σμίκρυνση του εργασιακού δυναμικού. Επιπλέον, οι τελευταίες εκλογές, ανέδειξαν ένα ακόμα πρόβλημα: «κλειδώστε τα γερόντια να μην παν να ψηφίσουν!!!» φώναζαν ομοθυμαδόν οι νέοι (αλλά και παλιότεροι) ψηφοφόροι.

Παρόλα αυτά, η δημογραφική πραγματικότητα θα έπρεπε να αντιμετωπίζεται σαν ευκαιρία, η οποία χρειάζεται μια νέα εκτίμηση και προσαρμογή αρκετών οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών μέσα στην κοινωνία.

Η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ημέρας Διαγενεακής Αλληλεγγύης και το Ευρωπαϊκό Έτος της Ενεργής Ηλικίωσης και Διαγενεακής Αλληλεγγύης (2012) φιλοδοξούν να παίξουν έναν σημαντικό ρόλο στην ευαισθητοποίηση του κόσμου για την ανάγκη αλλαγής των πολιτικών και την δημιουργία νέων οραμάτων και πρακτικών για μια κοινωνία «ραμμένη» στα μέτρα όλων των γενεών.

Στην Ελλάδα αρκετά από τα παραπάνω θέματα έχουν αντιμετωπιστεί μονομερώς από τους πολιτικούς και τους φορείς, με αποτέλεσμα, είτε η μεγαλύτερη, είτε η νεότερη γενιά να νιώθει αδικημένη. Πολλές φορές λόγω της απουσίας πληροφόρησης και ενημέρωσης δημιουργούνται προκαταλήψεις και αρνητική ατμόσφαιρα απέναντι στην μία ή στην άλλη γενιά.

Η διαγενεακή αλληλεγγύη είναι εξαιρετικά σημαντική ειδικά στη σημερινή εποχή που τα κοινωνικο-οικονομικά συστήματα περνούν κρίση. Η αδυναμία των ασφαλιστικών ταμείων να πληρώσουν συντάξεις, η υψηλή ανεργία σε νέους αλλά και σε μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζόμενους (κρυμμένη ανεργία λόγω των πρόωρων συνταξιοδοτήσεων και της αυτοαπασχόλησης), το κατεστραμμένο περιβάλλον και η ελλιπής οικολογική παιδεία είναι λίγα από τα προβλήματα που συχνά φέρνουν τις γενιές σε σύγκρουση. Οι ευθύνες για τη σημερινή κατάσταση συχνά αποδίδονται στις γηραιότερες γενιές αλλά και στην απραξία των νέων. Πολλοί επιστήμονες μιλούν για επερχόμενο «πόλεμο των γενεών», άλλοι για το «ολοκαύτωμα των ηλικιωμένων», σενάρια σκληρά και ανεπιθύμητα. Σενάρια τα οποία όμως δείχνουν την άσχημη τροπή που θα μπορούσε να πάρει η κατάσταση αν δεν κάνουμε κάτι επειγόντως.

Η βασική ερώτηση όμως σήμερα πρέπει να είναι τι μπορούμε να κάνουμε από εδώ και πέρα έχοντας τη γνώση των λαθών και των παραλείψεων του παρελθόντος, ώστε να καλυτερέψουμε την κατάσταση. Πώς μπορούμε να επικοινωνήσουμε καλύτερα σαν γενιές; Τι μπορούμε να μάθουμε ο ένας από τον άλλον; Τι μπορούμε να κάνουμε ο ένας ΓΙΑ τον άλλον, ΜΕ τον άλλον, ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΜΑΣ;

Καταρχήν ας αρχίσουμε από τις λάθος σκέψεις οι οποίες επικρατούν στην κοινωνία μας και στα κεφάλια των περισσότερων πολιτικών και υπεύθυνων δράσεων. Η σημερινή γενιά των 50άρηδων, 60άρηδων, 70άρηδων είναι μια ηλικιακή ομάδα πολύ πιο διαφορετική από όλες όσες έχουν περάσει μέχρι σήμερα αλλά και πολύ πιο υπεράριθμη. Πιο υγιείς και εύρωστοι από ποτέ, πιο ενεργοί και έτοιμοι να προσφέρουν με τη δράση τους για τους άλλους, με τους άλλους αλλά και για τον εαυτό τους αναζητούν τρόπους, δομές και υποδομές αλλά συγχρόνως και υποστήριξη στην ενεργοποίησή τους αυτή. Είναι η γενιά του Πολυτεχνείου και των εκπαιδευτικών εκσυγχρονισμών, είναι η γενιά των παιδιών των λουλουδιών και της σεξουαλικής επανάστασης, η οποία όμως σήμερα κινδυνεύει να μείνει έξω από τα δρώμενα της εποχής και η οποία κατηγορείται σε πολύ μεγάλο ποσοστό από τη νέα γενιά για την οικονομική και κοινωνική κρίση που βιώνουμε σήμερα.

Πολλές φορές ακούμε φράσεις όπως «Βγήκα στη σύνταξη και κάθομαι», «...δεν έχω τι να κάνω με το χρόνο μου», «μετά τη συνταξιοδότηση αισθάνομαι άχρηστος», «...δεν έχω την ευκαιρία να προσφέρω κάτι πια στην κοινωνία», «οι νέοι με αντιμετωπίζουν σαν βάρος της κοινωνίας και σαν ανήμπορο να προσφέρω κάτι»... Είναι άραγε αλήθεια αυτές οι φράσεις και οι σκέψεις; Γιατί η προσφορά στην κοινωνία να συνδέεται πάντα με το οικονομικό όφελος και τις εισφορές στα ασφαλιστικά ταμεία; Υπάρχουν οι κατάλληλες υποδομές και ρυθμίσεις ώστε και τα άτομα μεγαλύτερων ηλικιών να μπορούν να προσφέρουν; Τι μπορούν και τι θέλουν να προσφέρουν τα άτομα μεγαλύτερων ηλικιών στην κοινωνία μας σήμερα και πως μπορεί ή θα μπορούσε αυτό να επηρεάσει τη σχέση τους με τις νεότερες γενιές;

Παλαιότερα ο παππούς και η γιαγιά, ο γέροντας και ο ηλικιωμένος ενέπνεε σεβασμό για τις γνώσεις του και την εμπειρία ζωής του. Θεωρούνταν σοφός και ενέπνεε εμπιστοσύνη. Σήμερα; Σήμερα ούτε οι ίδιοι οι μεγαλύτεροι συνάνθρωποί μας δεν θέλουν να ονομάζονται ηλικιωμένοι, γέροντες κλπ. Αυτές οι λέξεις δηλώνουν αδυναμία, απραξία, ανάγκη για φροντίδα και εξάρτηση από άλλους. Επιπλέον, η σύνταξη, γύρω από την οποία έβρισκε μια στήριξη η δοκιμαζόμενη οικογένεια με τον άνεργο γιο, έχει περιοριστεί σημαντικά και εξανεμίζεται πλέον πολύ γρήγορα.

Η πραγματικότητα; Αν και στη χώρα μας δεν έχουν γίνει παρόμοιες έρευνες, στη Γερμανία το 60% των εθελοντών σε διάφορες οργανώσεις είναι άτομα άνω των 60 ετών. Η οικογενειακή αλληλεγγύη και ο οικογενειακός εθελοντισμός, είναι το μόνο το οποίο παραμένει σε αρκετά υψηλά επίπεδα. Φροντίδα των εγγονών, φροντίδα άλλων ηλικιωμένων συγγενών και μελών της οικογένειας, συνεχής καθημερινή οικιακή υποστήριξη, εκτέλεση υποχρεώσεων τις οποίες το ζευγάρι θα αδυνατούσε χρονικά να καλύψει, οικονομική ενίσχυση των νεότερων μελών της οικογένειας κλπ. Και για αυτούς που το βλέπουν καθαρά οικονομικά το πράγμα, υπολογίζεται επίσης πως αν η εθελοντική αυτή απασχόληση και οι υπηρεσίες αυτές έπρεπε να πληρωθούν, αυτό θα ξεπερνούσε κατά πολύ τα 25εκατ. Ευρώ ετησίως!...στη Γερμανία! Φαντάζεστε πόσο θα ανέβαινε αυτό το νούμερο στην Ελλάδα που το κράτος πρόνοιας είναι ανεπαρκές και γεμάτο αδυναμίες και η οικογένεια καλείται να καλύψει και πάλι τα κενά...

Αν θελήσουμε να ξεφύγουμε από τον οικογενειακό εθελοντισμό υπάρχουν πολλοί άλλοι τομείς στους οποίους τα άτομα μεγαλύτερων ηλικιών θα μπορούσαν να προσφέρουν, δεν τους δίνεται όμως η δυνατότητα λόγω ελλιπών υποδομών, ελλιπών προγραμμάτων, ελλιπών γνώσεων των υπευθύνων.

Οι γρήγοροι ρυθμοί ζωής και η εξέλιξη των νέων τεχνολογιών που έχουν εισβάλει στη ζωή μας, η απουσία ή η έλλειψη εκπαιδευτικών προγραμμάτων και κατάρτισης για άτομα μεγαλύτερων ηλικιών έχει σαν αποτέλεσμα το φαινόμενο του ψηφιακού αναλφαβητισμού και μαζί του τη διεύρυνση του χάσματος των γενεών. Αν θελήσουμε όμως να κρατήσουμε τις γενιές ενωμένες, αν θελήσουμε να φέρουμε τις γενιές πιο κοντά, αν θελήσουμε να κρατήσουμε ζωντανή την επικοινωνία μεταξύ τους, θα πρέπει να βρούμε και τους κατάλληλους δρόμους επικοινωνίας. Η γνώση νέων τεχνολογιών είναι ένας αρκετά εύκολος τρόπος. Είναι κάτι που οι νεότεροι μπορούν να διδάξουν τους μεγαλύτερους. Από την άλλη οι μεγαλύτεροι μέσα από την εμπειρία τους μπορούν να μεταδώσουν την εμπειρία τους και τη σοφία τους ακόμα κι αν αυτό δεν ταιριάζει απόλυτα στις νέες τεχνολογίες.

 Ένα παράδειγμα αποτελεί η αυτοκινητοβιομηχανία VW, η οποία λόγω της αλλαγής των μηχανημάτων της και της ελλιπούς κατάρτισης των μεγαλύτερων σε ηλικία υπαλλήλων, προχώρησε σε μαζικές απολύσεις/ πρόωρες συνταξιοδοτήσεις τους. Το αποτέλεσμα ήταν μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα να αποσύρει ολόκληρες σειρές αυτοκινήτων νέας τεχνολογίας λόγω τεχνικών προβλημάτων (ζημιά πολλών εκατομμυρίων ευρώ). Σκέφτηκαν λοιπόν να καλέσουν τους παλιούς υπαλλήλους και να ζητήσουν τη γνώμη τους. Όταν λοιπόν ρώτησαν έναν συνταξιούχο πια, για ποιό λόγω πιστεύει πως δεν πήγε καλά η νέα γενιά αυτοκινήτων, απάντησε: «εγώ δεν γνωρίζω από νέες τεχνολογίες...εγώ το αυτοκίνητο το ακούω και μπορώ έτσι να σας πω τι φταίει». Από εκείνη τη μέρα η εταιρεία προσέλαβε συνταξιούχους ως μέντορες δίπλα στους νεότερους. Έτσι η νέα γενιά με τις τεχνολογικές της γνώσεις σε συνδυασμό με την εμπειρία των παλαιότερων είχαν τα επιθυμητά αποτελέσματα. Ένα τρανταχτό παράδειγμα, πως όταν οι νέοι ενώνουν τις δυνάμεις τους με τους γηραιότερους, μπορούν να προκύψουν πραγματικά υπέροχες συνεργασίες.   

Το μήνυμα λοιπόν είναι «Ας δημιουργήσουμε υποδομές ως γέφυρες μεταξύ των γενεών. Η αλληλεγγύη και η δημιουργία δεσμών μεταξύ της νέας, της μεσαίας και της μεγαλύτερης γενιάς δεν θα έπρεπε να στηρίζονται σε αυστηρά οικονομικού χαρακτήρα σενάρια και ιδέες αλλά σε μια καλύτερη κατανόηση, επικοινωνία και νέες μορφές συνύπαρξης, σε μια ευρεία ιδέα συνεργασίας και αλληλοϋποστήριξης μεταξύ των γενεών».